01/2015
Tabus, senchiteds - schnöss
Nus umauns nu vains gugent scha's fo schnöss da nus. E que'm pera dafatta cha neir bes-chas nu possan ster our cha vegna fat schnöss dad ellas.
Da l'otra vart essans nus umauns adüna darcho capabels da chapir il schnöss cha oters faun da nus e dandettamaing essans buns da'ns avrir e da lascher entrer la critica invers nos debel - cun umur gnins dimena da saglir sur noss'egna sumbriva. Na cha quel cas aintress suvenz, ma el es tuottüna pussibel e cur ch'el aintra es el üna granda deliberaziun per quel chi ho gieu da tgnair no scu eir per quel chi ho fat il schnöss.
Tar l'umaun offais in sieus "sentimaints religius" nu pera quel cas mê dad entrer. Schnöss sur da sia religiun nun inclegia l'umaun religius mê. El as sainta anzi in dovair da defender cun tuot ils mezs l'attacha cunter sieu Dieu. Zieva l'attentat a Paris cunter ils caricaturists da Charlie Hebdo as haun ils Mohamedans mitigios bainschi solidarisos culs caricaturists mordragios - ma cha vegnan fattas caricaturas e schnöss cunter lur profet cuntinuan els decis a nun accepter in üngünas manieras. E tals Cristiauns nu füss que nimia oter!
Tal cas speciel da Mohamed as tratta que auncha tiers dad ün cas speciel extrem. Tals Mohamedans es que daspö annorums scumando severamaing da fer purtrets figürativs - que es sto la radschun cha illas moscheas nu's chatta purtrets figürativs. Percunter s'haun ils artists mohamedans specialisos sün decorziuns e muostras abstractas. Ed in quell'art haune ragiunt üna maestria sensaziunela. S'impissè's be a la "sala de las dos hermanas" ill' Alhambra a Granada!
Da fer üna caricatura da Mohamed nun es dimena pel Mohamedan be solit schnöss invers la religiun, ma que es eir fat pcho cunter il sench cumandamaint da nu fer purtrets.
Vessans nus da ceder in quist cas speciel e simplamaing da scumander caricaturas da Mohamed?
In Europa s'ho sviluppo l'ideja da la laicited, que es la separaziun radicala da stedi e religiun. In tscherts stedis es quella separaziun pü severa, scu per exaimpel in Frauntscha, in oters es ella bainschi eir postuleda teoreticamaing, ma in prattica nu's fo grandas istorgias scha üna religiun u l'otra as muossa cò e lo eir in organisaziuns statelas. Eau m'impais a la Svizra, in mincha cas a tscherts chantuns, inua cha pendan aunch'hoz crucifixs in staunzas da scoula u inua cha ün preambel religius introdüa statüts u perfin la constituziun.
Que am pera cha in Svizra regna ün tschert frain, na ufficiel, invers schnöss cunter religiuns. Que es scu scha's vess cumpaschiun cun la glieud offaisa in lur sentimaints religius. Que es ün pô scu cur cha tar nus iffaunts ün u l'oter d'eira narrischem. Alura gniva dit:"nu tanter ils tantos", que managiaiva: "laschè'l in pos, cun el nu's lascha pel mumaint radschuner".
Sala de las dos hermanas
Que as po as dumander cun tuotta radschun scha'l princip da la laicited vess da gnir observeda pü severamaing eir tar nus. Scha pigliains nempe resguards sün üna religiun schi varons da piglier resguards sün tuottas, e cha'ns laschans cumander nos stedi da singulas religiuns - chi in generel sun fich cuntradictoricas traunter pêr - am pera pü cu be dubitabel.
Nus nu cugnuschains il tabu da fer purtrets figürativs e nus nu vulains neir ans lascher scumander dad üngün sül muond da fer quels.
Per me stuvains ster dürs illa separaziun dal stedi e la religiun. Scha vulains però cuntinuer in prattica a nu "tanter ils tantos" in dumandas religiusas, schi per quelo d'heja üna tschert'incletta. Ma be fin taunt cha quel resguard resta üna regla na scritta e nu dvainta üna dretta ledscha chi dess dapü pais a cumandamaints religius cu a l'ideja da la liberted,egualited e fraternited.
göri