03/2015
Il pasler chasan, l’utschè da l’on 2015
Il pasler chasan (Haussperling) es gnü declarà da la Società svizra per la protecziun d’utschels (SVS) sco l’utschè da l’on 2015. Sia tscherna dess render attent cha eir el es periclità in nos pajais.
pasler chasan (mas-chel)
Üna vouta predschà, lura perseguità
Dürant l’antica gniva il pasler chasan respettà, lura cun l’ir dals tschientiners ha’l pers seis bun nom. El appartegna pro las spezchas d’utschels derasadas bod sur tuot il muond; da las tropas fin al circul polar, illas zonas alpinas fin ad ün’otezza da 2000 m sur mar. L’uman ha promovü sia derasaziun cul cresch da la populaziun e da l’agricultura. Adüna es el segui a l’uman e’s ha domicilià là inua cha quel cultivaiva la chomparia. Lura è’l dvantà danaivel per la cultivaziun dal gran. La culminaziun es statta in China dal temp da Mao Tse–tung chi ha cumandà da desdrüer duos milliardas da paslers. Mo quell’aczin es statta la chaschun d’ün grond flagè d’insects chi ha devastà las immensas culturas chinaisas e redüt las racoltas. Uschè ha la China stuvü importar la granezza nan da la Russia. Ün exaimpel d’ün agir ecologic da l’uman tuottafat fallà!
Ün cumpogn chi nu’ns dà in ögl
Il pasler chasan appartegna pro’ls utschels stabels chi passaintan tuot l’on in nossa regiun. I til s’inscuntra là ingio ch’el chatta nudritüra e pussibiltà da cuar. El viva gugent in colonias ed es ün cuader troglodit (Höhlenbrüter).
L’intschess da viver sun cumüns, üerts e parcs, eir citats. Seis gnieu as chatta illas fouras dals mürs, suot ils quadrels dal tet, davor tabladüras da paraid, el fa adöver eir dals gnieus da randulinas e chaistas da cuar d’oters utschels. Paslers sun plü vegetariers chi’s nudrischan impustüt da granezza, da semenza da bos-cha ed erba e da frütta. El nu refüsa neir rests da nudritüra umana.
Il vesti nu fa gronda parada, e seis chant nun es melodius. Il pical es cuort e ferm sco pro tuot ils magliasems, pro la femna es quel da culur brünainta, pro’l mas-chel nair. Il mas-chel porta ün vesti plü varià, el as disferenzchescha da la femna cun sia gula s-chüra, la paluotta naira dal pet e la chapütscha grischa. Il vesti da la femna es simpel e brün cotschnaint. Seis paraint, il pasler da prada (Feldsperling) chi nun es da chattar in Engiadin’Ota, porta üna chapütscha brüna, üna massella alba cun flach nair. Il pasler alpin (Schneesperling), derasà eir illa zona alpina s’inscuntra eir pro no fin ad ün’otezza da 2900 m sur mar.
pasler chasan (femna)
La paluotta fa gronda impreschiun
Davo ün on s’ha il pasler chasan sviluppà ed es madür per la multiplicaziun. Da prümavaira va il mas-chel in tschercha d’ün zop adattà per la cuada e ramassa material necessari per la construcziun da seis gnieu. Quel nun es ün cheu d’ouvra sco pro oters utschels. Cun seis clom ed impustüt cun sia paluotta gronda al pet fa’l impreschiun ed attira la femna, quai chi’d es d’importanza pro la multiplicaziun. Quella inspecziunescha alura il fabricat e sustegna al mas-chel pro sia lavur. Illa foppa dal gnieu mett’la 4 – 6 övs grischaints flachats. Scha las relaziuns da l’ora permettan sun pussiblas 2- 3 cuadas. Ils pulschins da gnieu (Nesthocker) vegnan pavlats cun insects, arogns, pluogls, larvas, uzlanas, nudritüra richa da protein. Davo 3 – 4 eivnas bandunan els il gnieu, sun independents e pisseran svess per lur nudritüra.
Pel solit fa il pasler chasan adüna darcheu adöver da seis gnieu vegl, la descendenza resta fidela al lö da naschentscha e tschercha üna nouva dmura in vicinanza da quel. La vita d’ün pasler es da cuorta dürada, in media da 2- 3 ons.
pradaria cun fluors spordschan nudritüra
Ils buns temps sun passats
Amo nu figürescha il pasler chasan illa glista dals utschels periclitats, mo lur populaziun as diminuischa in tschertas cuntradas svizras. L’agricultura intensiva e las metodas effiziaintas da racolta cun maschinas e’ls silos da granezza nu spordschan plü las pussibiltats per lur nudritüra prediletta. Aldümers, chavallinas sün las vias, la prada richa da fluors svanischan e cun els eir ils insects. Chasas nouvas nu spordschan plü ils zops per la construcziun da lur gnieu. Cuntradas da monocultura, sainza diversità, l’adöver da pestizids pericliteschan si’ existenza.
Eir qua es l’uman chi destina sur da la sort da quist utschè. Amo es el da chasa eir in nossas valladas sco ün divertent conabitant. Pisserain cha eir el possa surviver in ün intschess vital natüral chi serva eir a la qualità da viver umana.
Alfons Clalüna
Infuormaziuns: SVS Bird Live CH